Ook wie dood is kan er best goed uitzien

Get thee to a nunnery', snauwde Hamlet naar zijn geliefde Ophelia, in Shakespeares beroemdste toneelstuk. Ze werd langzaam zo wanhopig door haar vertwijfelde verloofde - to be, not to be - dat ze zichzelf uiteindelijk verdronk. Onschuldig gestorven zouden wij nu zeggen, in Shakespeares tijd lag dat anders. Alleen God mocht een leven nemen en daarom werden zelfmoordenaars niet op het kerkhof begraven. Een verloren leven en daarna eeuwig dolen - de groepstentoonstelling Ophelia in Arnhem laat zien dat deze tragische muze ook hedendaagse kunstenaars nog inspireert. 

Ophelia's beroemdste portret stamt uit 1852. De Romantische schilder John Millais portretteerde haar drijvend in een moerassig, ondiep water, met vers geplukte bloemen in haar handen. Het is een archetype, zo blijkt in de foto's en video's in Arnhem, waar verschillende vrouwen heel negentiende-eeuws ronddrijven. Hun teint is bleek, symbool van een niet-ontpopt leven, hun haren en waterplanten vormen jugendstil vervlechtingen, symbool van het terugkeren naar de natuur. Daar gaat Ophelia ook over: de cyclus van het leven, de onvermijdelijkheid van de dood. 

Verschillende kunstwerken dragen zelfs Ophelia's naam als titel. Bij Elly Strik is ze een bijna gezichtsloze vrouw, die zich al heeft afgesloten voor de buitenwereld. Gregory Crewdson laat haar in een overstroomde huiskamer drijven, tussen de meubels. Deze Ophelia werd niet getergd door een ongelukkige liefde maar door een beklemmend huisvrouwenbestaan. Veel aandacht is er in Arnhem ook voor haar groene graf. Grote moerastekeningen van Erik Odijk hangen tegenover stilstaand water, gefotografeerd door Wout Berger: waterplanten met slijmerige schimmels die elegante patronen vormen, als je er maar voor openstaat. 

Drama en doodsverlangen overheersen in de tentoonstelling, maar soms belandt de sprookjesachtige Ophelia in de veel gewonere werkelijkheid van alledag. Allessandra Sanguinetti fotografeerde twee meisjes die buiten spelen, en zo ook een keer met bloemen in een vijver gaan liggen drijven. Dit is geen melancholie, dit is gewoon vrolijkheid. En Izima Kaoru fotografeerde dode vrouwen in Dolce en Gabbana jurkjes - overlijden is geen excuus om er niet meer elegant uit te hoeven zien, Ophelia slaagde daar ook in. 

In de negentiende eeuw, toen Britse schilders als Millais en Waterhouse Ophelia schilderden, vonden veel mannen wegkwijnende en ziekelijke vrouwen mooi en aantrekkelijk. Erotiek en dood lagen dicht bijeen tijdens de Romantiek net als later tijdens het Symbolisme, het Surrealisme, tot in de gothic van nu. Dat werkt door in een videoclip van Nick Cave en Kylie Minogue uit 1995, die in de tentoonstelling draait. Zij glijdt gracieus het water in om te sterven waarna hij haar dode lichaam streelt. Voor dit duet van twee zo verschillende muzikanten, hij een ruige post-punkmuzikant en zij een sexy popster, paste deze decadente erotiek bij beider stijlen. Het bracht hem commercieel succes en haar geloofwaardigheid. Ook nu zie je donkere clips vol bloemen als je de tv aanzet, zoals van de populaire Antony and the Johnsons. 

Waar komt deze neoromantiek vandaan? Op kunstbeurzen is het de laatste jaren ook al zo veel te zien. Is het echte leven zo saai dat we het een dramatischer schoonheid willen meegeven? Is het juist omdat we veel leed in de wereld zien en dat willen esthetiseren? Of klopt wat het persbericht van de tentoonstelling zegt, dat dolen en onbegrip zo herkenbaar zijn, dat Ophelia's tragiek iedereen aanspreekt. Hoe dan ook, ook na zes zalen gaat Ophelia nog nergens vervelen. Lichtzinnig dansende vrouwen, blote nimfen, donkere moerassen, dramatische doodsscènes - het is een soort 'mind candy', een visuele bubblegum, verleidelijk met een duister randje. Kunst om lekker ouderwets in te zwelgen.